Manuel Lourenzo González
Cegoñas no fondo da ría: Máis sobre Casablanca
Andan estes días nos xornais noticias varias arredor da película Casablanca, co gallo de celebrarse o setenta aniversario da súa rodaxe. Malia as abundantes informacións e chismes traídos a conto con máis ou menos fondo de verdade, en ningún lado se di que o famoso filme dirixido por Michael Curtiz estivo nun tris de ser rodado na cidade de Pontevedra. Pola nosa banda, iniciamos esta xeira de colaboracións atopocrónicas co xornal PontevedraViva recuperando algúns datos para coñecemento xeral.
Aconteceu que cando Curtiz recibiu o guión e a súa cabeza comezou a barallar na ambientación que debía dominar o café de Rick, lembrou un local que coñecera nos seus anos mozos nunha pequena cidade da costa europea chamada Pontevedra. Era o café Moderno, e adaptábase plenamente ás esixencias dunha historia a medio camiño entre un romanticismo esperanzador e a implacábel derrota.
Era a mediados da década dos anos 20. O que no futuro sería un valorado profesional da industria cinematográfica norteamericana, daquela aínda se facía chamar Mihály Kertész e combinaba o traballo de actor co de director novato aínda que moi activo. As súas inquedanzas artísticas levárano a abandonar a súa Hungría natal e a estabelecerse en Austria para desde alí viaxar por toda Europa. Un dos seus destinos foi precisamente Pontevedra, que daquela estaba ben comunicada con Centroeuropa pola estrada de Pontecaldelas. Foron varias visitas repartidas ao longo de dous anos, e o seu obxecto era coñecer de primeira man as novidades do mundo do cinema que se producían nos Estados Unidos e que chegaban en barco aos nosos peiraos. Naquela época, os diversos portos da costa galega exercían de avanzada europea nas comunicacións marítimas con América, e Pontevedra presumía ademais de ter os mellores cines do país e o público máis entendido. Eran aínda filmes en branco e negro e sen voz, mais xa se anunciaban adiantos técnicos que habían revolucionar a arte.
Nas súas estadías na nosa cidade, Kertész hospedábase no hotel Abrente, unha construción neogótica que enseñoraba o Lérez desde o alto do campo da Feira. As mañás ocupábaas en esculcar rolos de filmes nas salas de proxección, baixo a ollada curiosa dos operadores, e polas tardes tomaba café no Moderno. Sentado nun recanto, mentres repasaba as súas notas observaba con disimulo os grupos de seareiros e elegantes damas que xogaban ás cartas ou ao dominó ou simplemente parolaban arredor das mesas de mármore e que lle parecían do máis teatral que vira nunca. Un camareiro de nome Samuel, ao que os azares da vida levaran a loitar na Primeira Guerra cos bolxeviques na Fronte Balcánica, afanábase en explicarlle no seu cativo ruso os diferentes grupos que alí se xuntaban. Nunha mesa lateral, vestidos de negro e cos rostros barbados, os compoñentes dunha seita masónica chamada da Verísima Estrela, que, aínda que herméticos, departían con determinados políticos, artesáns e catedráticos do Instituto. Ilustrados e tradicionais, os estrelistas mantiñan na prensa local un apaixonado enfrontamento contra o mandato de Primo de Rivera, o que lles custara, entre outros desgustos, a perda do local que rexentaban na avenida das Corvaceiras. Na outra punta do bar achábase a mesa dos realistas, un fato variado de personaxes de boa mantenza que se oufanaban de defender o labor do xeneral, aínda que demandaban a devolución do bastón de mando ao Borbón. Situada entre uns e outros, a mesa dos galeguistas, a que espertaba máis respecto entre a concorrencia cando debatían con voces acaloradas. Preto deles, mais sen mesturarse, un home miúdo de longa barba e anteollos redondos chamaba poderosamente a atención do director de cine. O camareiro Samuel presentoullo como un escritor de sona, don Ramón del Valle-Inclán, a maior gloria das letras españolas só por detrás de Cervantes, ao que o aludido engadiu "e de Rubén Darío, desde logo". Entrados en conversa, e facendo don Ramón gala do seu dominio das linguas eslavas, explicoulle ao búlgaro que non debía molestar os homes da mesa galeguista, porque estaban a organizar os artigos dunha revista chamada "Nós" que, aínda que provinciana e melancólica, daba moito que falar. Mais que, se llelo propoñía, podía artellar unha película con eles, pois así como aparentaban varóns sisudos tamén sabían ser trouleiros a fartar. Como acompañamento sonoro do filme, podía incluír o violinista Manuel Quiroga, que tamén acudía por veces ao local e que facía calar todas as voces cando tanxía o instrumento. Ao saberse que Kertész era director de cine, o propio Vicente Risco tomou a iniciativa de incluír na revista unha recensión sobre esa nova maneira de perder o tempo chamada cinematógrafo.
Case vinte anos despois, Michael Curtiz había rememorar a estampa do café Moderno, as súas diversas estancias, a galería co xardín, as pinturas nas paredes, o fume a ascender entre as columnas, o golpe das fichas de dominó contra as mesas de mármore, as voces mesturadas dos clientes, a sabedoría universal de Samuel e as notas do violín de Quiroga. Así debía ser o café de Rick, o marco para o reencontro do protagonista co seu antigo amor e os feitos que lles sucederían: artístico, elegante, sensual, con moita animación e algo de melancolía. Propúxollo á produtora, mais as circunstancias mudaran con respecto á época anterior: corrían malos tempos nas relacións españolas cos Estados Unidos no contexto da Segunda Guerra, habida conta das simpatías de Franco co réxime nazi. Para máis, o seu organismo censor, que esixira ler o guión antes de conceder o permiso para a rodaxe, pretendía forzar unha serie de cambios no mesmo, coma que Rick Blaine fose un sindicalista clandestino que rexentaba un bar no que se traficaba con drogas, armas e escravos, que Ilsa Lund fose unha antiga mestra republicana que se prostituía polas noites, e que Víctor Laszlo fose un brigada de Artillaría metido a espía que, facéndose pasar por líder da resistencia, acababa por metelos todos no cárcere de Carabanchel. O director tería que ser Sáenz de Heredia e o filme remataría con vítores ao Xeneralísimo.
Daquela, ao non poderse cumprir o desexo de Curtiz, finalmente optouse por rodar a película nunha escenografía de estudo en Hollywood. Mais en vez de reproducir o café Moderno, que a produtora achaba decadente e contraditorio co propósito ilusionante do filme, buscouse unha ambientación máis fiel á época e ás circunstancias políticas da guerra. Marrocos e a cidade de Casablanca foron os escenarios elixidos, de xeito que o Moderno colleu a traza dun cabaré americano de arquitectura arábiga clásica, con patio central, columnas, arcos e azulexos; a música de Manuel Quiroga foi substituída por un piano e un pianista negro, que enchían máis o plano ca un pálido e mirrado mozo cun violín, se ben o seu nome había ser Sam, en lembranza do cosmopolita Samuel do Moderno; e as tertulias dos homes de Nós, da loxa masónica, do grupo dos realistas, das elegantes damas e demais seareiros do café pontevedrés, deixaron lugar a un rodopío de negociantes árabes, soldados nazis, funcionarios europeos, exiliados, contrabandistas e delincuentes comúns, polo medio dos cales as figuras de Bogart e Bergman, labradas con cera e diamante, vivirían o seu romance imposíbel para a eternidade.
Naturalmente, os diálogos que previra Curtiz, tirados das súas notas dos anos mozos en Pontevedra, tamén foron obviados polos guionistas, co cal se perderon frases que seguramente se farían míticas na historia do cine, aínda que xurdiron outras que non o foron menos. A modo de exemplo, sábese que a célebre expresión "Sempre nos quedará París" só é un arremedo da que Curtiz, enfadado cos problemas que poñía a censura franquista, quería incluír nalgún punto da historia: "Menos mal que nos queda Portugal".
Autor da ilustración: Demetrio Monteserín
16.12.2012