Pedro J. Peón Estévez
Verbenólogos
Penso que a todos e a todas, chegados a unha idade, nos asalta esa incómoda sensación de ter desperdiciado a vida. Pola parte que me toca, o meu máis meritorio logro foron os filhos pero ata niso, a minha participación foi máis ben escasa. Unha perda de tempo foi estudar para nada, aprender un oficio para malvivir del e ver ata o máis lene dos sonhos incumprido. Agás os filhos. Eles maila súa Nai son o meu melhor tesouro que nunca, nin de lonxe, merecín.
Ben; como queira que xa alguén asiduo desta sección deitou referentes abondo encol das verbenas, como ente histórico-cultural e mesmo sociolóxico, de xeito óptimo, quero eu deixar algunhas lembranzas de verbeneiro de a pé e unha reflexión arredor do xurdimento dun personaxe xestado no útero da televisión e goberno autonómicos: o verbenólogo.
Elevadas as verbenas a BIC (ben de interese cultural) por parte da xunta, o verbenólogo cobra protagonismo e expón a sua "ciencia” en certos foros sen atisbo de pudor nin o máis lene senso do ridículo. É unha sorte de antropólogo de orella (perdón; antorpólogo) doctorado nunha materia que el mesmo inventou. É a evolución natural do tradicional "parvo das festas”, esa persoa que conhecía a tódo-los músicos, que detectaba o cheiro das rosquilhas de Ribadavia, "saben que rabia”, que apanhaba tóda-las canas dos foguetes pois posuía un olfato para a póvora como o das quenlhas para o sangue e que merodeaba por tódo-los toldo-bares…lembro o "Machuco; casa seria”, o "Sete Ajuas” e o "Fajanjasto”. Este último adoptámolo como xenérico para nomear este tipo de baiucas itinerantes. Este elemento nada tinha que ver cos tolos pola música, que non deixaban de ser persoas con algunha doenza mental pero que atopaban na música un certo bálsamo.
Lembro cando as orquestras exponhían o seu número de contacto para contratacións. Daquela eran autónomas, autoxestionábanse como pequena empresa. Pero comezaron a caer nas mans de cobizosos intermediarios e a máxia das orquestras rematou, o mesmo que o seu poder adquisitivo. Outras (as menos) reconvertéronse en verdadeiros monstros derrochadores de vatiaxe. A maioría dos integrantes son meros figurantes. Os monumentais escearios, caixóns de mago. As coreografías, penosas. O volume, excesivo. Carentes de técnica e sobradas de tecnoloxía entre a cal algún líder famosete chegou a crerse artista. O triste de todo isto é que se permita atentar contra calquera árbore ou monumento par instalar un destes macro escearios. A isto chegamos. Pero voltemos a tempos melhores. Porque aquí si podemos dicir que tempos pasados foron melhores.
Algo nos leva ós galegos a aprezar a música. A uns como melómanos, que aínda sen saber ler unha partitura, levamos nos xens un arraigado concepto da armonía e o tempo. A outros como intérpretes. Nos anos da posguerra xurdiron en Galiza un inzo de orquestras, as melhores de Espanha. Miles de mozos quixeron ser músicos pese os métodos espartanos dos mestres de entón e axinha foron a facer as américas, a miúdo convidados polos organismos dos galegos da diáspora pero tamén polos estados latinoamericanos emerxentes e, cando voltaban á terra, traían un vasto repertorio de música daqueles pagos antes de que a chamaran xenéricamente salsa. Ese feito era un privilexio dos galegos. Ningún outro lugar de Espanha ou Europa podía desfrutar en directo de tal regalía. Notas e poemas de México, Venezuela, Colombia, Brasil, Chile ou Arxentina axinha pasaron a formar parte do noso acervo cultural, do ser e sentir galego. E diso é o que eu quería relatar desde un principio pero antes, permítanme deixar un sentido recordo para aqueles grandes profesionais que facían música sempre en vivo e en directo, sen trampa nin cartón e truquinhos eletrónicos. Eran innumerables pero quero destacar moi especialmente dúas de Pontevedra : Montes e Poceiro. Agora, voltemos á verbena.
Os meses de xulho e agosto eran de moito caminhar: un día a Marín; no seguinte a Xeve, ó outro a Combarro, Pontecaldels, Marcón, Salcedo…en fin; bicicleta, autobús e alpargata mentres nas verbenas arrasaban Río Manzanares, Ai cosita linda, La pollera colorá, Merengue apambichao…pero había tres moi especiais. Falaban de paupérrimos pescadores de río, de canoas e dunha humilde arte de pesca: a atarraia. As letras eran fermosas, evocadoras alegres e tristes a un tempo. Eu sempre pensei que eran adaptacións de temas tradicionais colombianos pero non. As tres eran composicións orixinais dun home chamado José Benito Barros Palomino, alias, "el compositor del río” de aventurada existencia ó largo e ó longo de sudamérica
As tres eran verdadeiros "hits” naqueles vibrantes sesenta e figuraban nos repertorios de tóda-las orquestras do país. Coido que a moitos aínda nos soan a belísima " La Piragua " ( era la piragua de Guillermo Cubillos, era la piragua, era la piragua. La piragua de Guillermo Trujillo decíamos nós, e coido que as orquestras tamén ) Outra era Navidad Negra ( el pescador de mi tierra, el pescador de mi tierra ) A terceira era El Alegre Pescador e o retrouso ía así:
El pescador - habla con la luna
El pescador - habla con la playa
No tiene fortuna - solo su atarraya ( Atalaia, entendíamos nós, e pode que algún vocalista )
Andados os anos unha peza chamoume a atención; EL Vaquero e non hai moito que souben que tamén era de José Barros, así como La Llorona Loca, outra pequena marabilla.
E xa digo: non é por desprezar estas últimas correntes musicais pero coido que lhe sobra moita parafernalia dixital. Non hai moito escoitei un recital de zanfona, pandeireta, gaita e voces e acopláronlle un portátil con percusión, baixo electrónico e teclado que maldita falta lhe tinhan.
Xa sei que hai uha linha de música experimental dixital que arma un só cun ordeador. Iso está moi ben, pero cada cousa no seu sitio, penso eu.
Voltarei sobre o tema para falarlhes dun grupo galego de grande trascendencia do que oín falar pouco. Mira ti por onde eu puiden ser verbenólogo sen ter que estudar nin emigrar a Suíza. Bastaba con ser parván das festas ou estar na verbena sen papar rosco, que era o meu caso.
Como sei eu tanto de cumbias logo? Os que as bailan non se enteran de nada.