Pedro J. Peón Estévez
Francisco Peón "Lerufas"
Estou vendo unha foto preciosa. Na familia chamámoslhe " a da choza de canas". Nela hai tres Peóns en primeiro termo -Xosé, Francisco e Herminio- e, entre eles, un can -o Azaña- nobre patriarca que viviu vinte anos cos meus devanceiros. Gustaríame estar na foto pero é máis velha ca min. Tal vez noutro mundo... Quixera que este escrito fora unha modesta homaxe ó meu curmán- avó Francisco Peón.
Francisco Peón (Lerufas) era curmán do meu avó Xosé. Lerufas foi un enxebre solteirón, amable cos nenos e cáustico cos adultos. Salientaba pola súa fina retranca e humor. Era ocurrente, simpático, ateo e leal. Cando os meus irmáns maiores (Marucha e Minucho) lhe chamaban "abuelo Francisco", Lerufas derretíase de tenrura. Os seus relatos Historias de Bueu e outros casos reais eran antológicos. Aínda que vivía nunha casinha sita no eirado dos Peóns, foi morrer "no chozo da laxe", cativo caseto de cinc ao que se retirou encabreado pouco antes de falecer alí mesmo. Non era moi amante da agricultura agás nos labores da viticultura. Mimaba, veneraba, adouraba as vides. Era o vinho o seu melhor amigo, a sua relixión, filosofía, e amante fiel. Soía valorar ás xentes polo vinho que facían. Dos mal encarados dicía que tinhan moi mal vinho. Calificaba a fertilidade das terras segundo a calidade das videiras que criaban. Xa podía vir un ano excelente pero, como chovese na purga dos acios , para él sería sempre lembrado como "anus horribilis". Estas palabras a seguir pretenden ser unha pequena homenaxe dun home que fixo deste mundo un lugar melhor, en tempos moi duros, para os que tiveron a ventura de conhecelo. Andaba encorvado e asubiaba baixinho, case inaudible, e sempre levaba nos petos froita cumprida de tempada para os nenos: " Vén acá mighinho...toma", dicía. Pero un día acordou marchar polo mundo chegando mesmo a Bueu na que foi, para el, unha proba decisiva e transcendental que o había marcar para os restos. A sua estancia na fermosa vila morracense non fora alá moi longa mais, coma así, pasou o resto da vida a contar tantas historias de Bueu que a Odisea de Homero, ó seu carón, era un microrrelato. "Ai, vaste polo mundo adiante!", seica lhe dixera a súa nai no intre de marchar "Ti vai-vai, que xa chas pagará o corpo!" "E nada máis acadar o Pontilhón xa as empecei a pagar todas" -contaba el- "Púxenme a obrar enriba da pontelha, desestabiliceime e caín no río"
A casa do meu avó era a casa de todos. Calquera xente de paz que pasara polo caminho, non tinha máis que empurrar o portal e acceder ó eirado e todos eran ben recibidos por el e as súas irmás, as tías avoas Pepa e Manuela. Uns achegábanse a axudar e outros á procura dun conselho, un poema, un parrafeo ou, sinxelamente, unha fecha de vinho. Había un deles que chegou a fartarse de padecer as bromas de Lerufas e sentenciou: "Vostede xa non me amola máis! Ata aquí chegamos...cruz e raia!" Lerufas escoitouno con educación e pediulhe perdón. No día seguinte volveu o mozo aquel pola casa e Lerufas abordouno: "Pódesme axudar cun trabalhinho?" O outro, receoso, contestou: " Que é o que anda argalhando, logo?" Lerufas, con cara de saturrón, engadiu: " Eu só quero que me fagas un burato para plantar unha pereira alá no fondo da eira. Que mal che podo facer con iso?" O mozo fixo a tarefa lixeiramente amoscado e rematouna uns vinte minutos despois cando, canso e souroso, lhe dixo ó velho: " Senhor Francisco; alí ten o burato feito", "Moitas grazas rapaz, Deus cho pague. Agora mesmo lhe ponho o abono" O meu avó mailo mozo aquel estaban parolando cando foron interrompidos por Lerufas: "Rapaz; vai rematar aquilo que xa está todo a punto" O aludido botou o sacho ó lombo e marchou asubiando pola eira abaixo a cumprir co encargo. Tan pronto acadou o sitio ceibou un anoxado berro: " Non pode ser; xa me fodeu outra vez!! ...O moi porco. Cagou no burato!! " Lerufas mailo avó escachaban co riso.
Vivía nunha casinha que extremaba co eirado do meu avó e abeirada ó caminho da Torre. No seu cuarto había unha xanela cun vidro roto por onde ceibaba augas menores pola noite. Nunha ocasión, e estando neste faena ás tantas da noite, descobriu a Manuelinho o Cuíco apanhando figos á luz da lúa na figueira que había a carón da casa. Lerufas observouno un intre e despois faloulhe polo burato de ourinhar: " E ti que fas aí á deshora?" O Cuíco, pilhado in fraganti, só acertou a dicir: " Pois xa ve...senhor Fransisco...colher figos" Lerufas engadiu: " Xa pero, déronchos por remedio ou...?" O outro só atinou a contestar tatexando: " Deron...deron".
Unha noite atopábanse os curmáns Francisco e Xosé co carro e os bois nunha rúa pontevedresa baixo a atenta olhada dun garda municipal non foran regar o chan cos xurros de xa suponhemos que. Nun momento dado, Lerufas dilhe a Xosé que sacase os bois para adiante e o avó empúrraos cara atrás. O garda, extranhado coa manobra, achégase con disimulo a Lerufas e dilhe baixinho: "Vostede díxolle que saque os bois para adiante e el deulhes para atrás" (neste punto cómpre facer unha aclaración. Dáselhes ós bois para atrás para que afrouxen a presión sobre o xugo e así poder sacar os cancís e liberalos do xugo e a cabezalha, que fica apoiada no tentemoso) Lerufas, ante a ignorancia do axente, contéstalhe a este procurando que Xosé se decate: "Si, home si; ten que perdoarlhe. El é bo rapaz pero tinha aí unha moza que o plantou xa en vías de casar e o pobre quedou un pouco aloulado co disgusto" O meu avó, que posuía un respetable par de orelhas, oírao todo e dixo, pondo voz de babeco: " Sinhor Francisco: amarro os bois por aquí ou bótoos a pastar polas Palmeiras ?" Lerufas mirou para o garda finxindo mágoa e díxolhe: "Ves? Que che dicía eu?" O garda foise indo e rosmando polo baixinho: "Meu pobre, e aínda parece novo" De vez en cando miraba para atrás e meneaba a cabeza para os lados contrariado. Os curmáns quedaban ríndose a cachón.
Pero a melhor del que eu sei é a do entroido. No remate da guerra, pasou polo caminho unha rebanhada de rapaces de Pontevedra. O que parecía máis espelido deles preguntolhe a Lerufas se podían colher algunha das mazás que ateigaban o chan baixo a maceira. Aquel home humilde, feliz de servilos, convidounos a pasar e comer todas as que quixeran. Os cativos non se fixeron agardar. Era tal a lareca que traían que deixaron o chan limpo nun santiamén e o mesmo mozote que as pedira foi o que se despediu de Lerufas:
- Estaban muy ricas. Muchas gracias señor.
- Non se merecen, ó fin e ó cabo eran das malas.
- Pués que pena de más malas -concluiu o rapaz.
Lerufas quedouse coas caras e coas palabras. Era un gran fisonomista e posuía unha memoria de elefante.
E pasaron os anos, recuperouse o entroido e Lerufas foise ó Casino de Pontevedra. Houbo un tempo en que algúns labregos ían divertir ós senhoritos vilegos polo entroido, os máis, empurrados pola fame e outros pola sua miseria moral. Lerufas non. El ía meterlhe unhas boas tomas de champán, licores e outras lambiscadas variadas a cambio de contos e agudezas. E nunha destas reconheceu ó mozo das mazás, que estaba feito un eminente doctor, sentado a unha mesa con outras persoas e sentou con eles. Despois de contarlhes algúns chistes e bromas, fitou perante uns segundos ó tal doctor e díxolhe:
-Polo que vexo vaiche moi ben, cousa que me alegra abondo.
-¿Como dice? -dixo o doctor sorprendido.
- Si, eu tamén son médico pero non tiven tanta sorte coma ti. Eu exerzo nunha mísera aldeúcha onde os pacientes che pagan cunha seada de pementos, media ducia de ovos ou un anaco de toucinho. Son tan pobres que iso que che dan é canto tenhen. Ó primeiro eu rexeitaba esas cousas (que seguramente era canto tinhan para xantar) pero anoxábanse e obrigábanme a colhelas. Querían pagar por encima de todo; era unha cuestión de honra. En cambio a ti vexo que che vai ben, aínda que de neno pasaches máis fame có can do paragüeiro...(estas cousas non son ningunha esaxeración. Por desgraza ocorrían de verdade)
-¡Oiga! ¿¡Pero usted que se cree!?...-protestou o aludido.
-Con que ansia comías as mazás do chan que dixeches ó marchares: "¡Que pena de más malas!"
Aquel home, se vive, aínda estará a pensar quen caralho sería o farrapento aquel do casino.
Ninguén sabe por que nin porque non, Lerufas aborrecía os berberichos, odiábaos. Tras morrer un mal día no Chozo da Laxe foi soterrado no camposanto de Vixide, en Lourizán. Co gallo da celebración de Santos, unha alma caritativa enfeitáralle a sepultura cunhas cunchas de berberichos. Unha nosa devanceira foi visitar o camposanto e cando viu a tumba adoviada daquel xeito, exclamou coa boca pequena: " Xesusinho, Deus me vaia¡ Mira pra'aí o que tal fixeron! Lerufas ha se estar retorcendo alá no outro barrio"
Sirvan estas palabras como homenaxe persoal para unha persoa humilde e sinxela que son realmente as que fan deste mundo un lugar mais agradable...melhor.
Volvo á foto da choza e sinto mágoa polos Peóns que xa non están despois de tanto trabalhar por sacarnos adiante. Mágoa de non poder compartir un xerro de vinho, pasear xunto a eles e que o semáforo nos diga xentilmente: "Peóns; poden pasar".