Pedro J. Peón Estévez
O extranho caso do "Matílico"
Érase que se era alá pola primavera (de 1963) cando os Beatles comezaban a espalharse polo mundo conhecido estreando "Please Please Me". En xunho, Valentina Tereshkova orbitaba a terra a bordo do Vostok-6; contra finais de agosto Martin Luther King dixo "I have a dream"; en novembro asasinan a Kénnedy e, cara á fin de mes sae "With The Beatles". En España tamén pasaban cousas, as máis delas silenciadas ou maquilhadas pola dictadura. Eran tempos do "Spain is different" de Fraga que comezaba a facer magas desde o seu poderoso Ministerio de Información e Turismo. Foi o ano do asasinato de estado contra Julián Grimau. Pero tamén foi o ano do "Matílico" que, como o seu propio nome indica, matou e/ou deixou cega a unha multitude de persoas. Pero vaiamos co noso sagaz e deductivo personaxe.
Aquela primavera xa Gumersindo ou Corredoira, como lhe chamaban na Escola Naval, fixera a mili e xa ingresara como guarda raso na Policía Local. O que lhe aconteceu naquela primavera foi o detonante da sua futura vocación: a investigación criminal. Aínda pasarían uns anos antes de ocuparse de diversos asuntos detectivescos en calidade de afeccionado. Foi facendo a mili cando entablou amizade con Juán Perales, marinheiro de Haría, que vinhera destinado á Escola Naval desde a súa Lanzarote natal.
Tras licenciárense, cruzaron algunha carta pero, como soe pasar, co tempo deixaron de facelo. Pero un día, cando Sindo chegou ó local da policía municipal, tralo servizo, a telefonista pasoulhe un aviso urxente:
-Dixo ser un teu amigo canario, o Perales; deixoume un número de teléfono e o encargo de chamalo sen falta ás seis da tarde.
-Grazas. Non dixo para que, suponho.
- Pois non, pero parecía nervioso -concluiu a funcionaria e entregoulhe un papelinho cun número escrito acompanhado da nota: chamar ás 18:00 (hora peninsular). Naquela semana, Gumersindo facía quenda partida. Pola tarde tinha catro horas de servizo de dúas a seis. Á 17:59 xa estaba no locutorio da Telefónica a fin de falar co seu antigo companheiro canario. Ás seis en punto marcou prefixo e número de vagar por mor de non errar. Sepre falaran, un en castelán e o outro en galego ata que o Juán soltouse a falar nun, máis que aceptable, "ghalhegho con lixeiro asento de Marín". Do outro lado chegoulhe unha voz desconhecida.
-Buenas tardes, diga.
-Perdón, querria hablar con Juán… Juán Perales.
-Ya; debe de ser usted el gallego de la mili. Ahora le llamo. -ó cabo dun intre chegoulhe unha voz conhecida desde o outro lado.
-Que pasa Gúmer, soy yo, el canario -a resposta de Sindo non se fixo esperar
-Como estás Perales ? Que é o que queres con tanta présa, amigo ?
-Vouche contar algo sen pérdida de tempo. Cada segundo que pasa é moi importante…-Sindo quixo pedirlhe algunha explicación de tan misterioso proceder pero o outro non lhe deu tregua.
-Resulta que catro persoas morreron nesta vila en menos dun mes e outras duas quedaron cegas. Por sorte temos de farmacéutica a unha asturiana, unha extraordinaria mulher, dona María Elisa Álvarez, que se decatou que todos eran clientes da bodega de Pacheco (o home que colheu o teléfono). Dona Mª Elisa, que tamén é inspectora municipal, sospeitaba que a bebida tinha algo que ver e analizou os licores desta bodega e hachou que, en maior ou menor medida, todos continhan Alcohol Metílico !, unha sustancia moi perigosa. Esta señora e o Concelho incautaron o alcol e proibiron a sua venta e consumo.
-Xa, pero…por que me contas iso a min ? -preguntou Sindo un tanto abraiado.
-Porque todo este alcol metílico foi comercializado por Alcoholes Lago e hijos de Vigo e suponho que xa estará espalhado por toda Galicia. Compre deter esa atrocidade antes que sexa demasiado tarde !
-Supoño que esa senhora xa terá avisado ás mais altas estancias para que actúen en consecuencia…
-Si, pero me temo que neste país hai máis vontade de agochar que de arreglar. Un feito así pode afear a imaxe que pretenden dar de cara ó exterior…e melhor será que me cale. Eu estou axudando a esta señora e recibimos ducias de ameazas, incluso de morte. Por outra banda, ti ben sabes que neste país ás mulheres non se lhe dá moito creto por parte do sistema. Ti fai o que poidas na tua comarca e que haxa sorte…ha vos facer boa falta…
Aínda falaron máis un bocado acerca dese e outros temas. Cando colgaron, aínda tardou moito en apagarse o eco daquela extranha conversa nos miolos de Sindo. Aquela noite fíxoselhe eterna sen poder durmir nin un pouco matinando nas palabras de Juán, o seu amigo "conejero".
Moitas veces na escola naval Juán lhe tinha falado de Lanzarote como a máis fermosa ilha do planeta e a sua vila, Haría, como o xardín do Edén no máis verde de Lanzarote; un fascinante povo branco no medio do Val das Mil Palmeiras. O mar, no que faenaba cada día Juán, non andaba lonxe. Pero, igual que no Edén bíblico, non tardaría o raio divino en caer sobre a preciosa vila. Esta vez en forma de Ethanol. Pero.. que é o ethanol ou alcol metílico (CH3 OH) ? É un producto de uso industrial, utilizado na elaboración de disolventes, lacas, bernices, combustíbeis ou explosivos. Serve para moitas cousas agás para uso alimentario. Inxerido mesmo en pequenas cantidades é un potente veleno que provoca unha dolorosa morte entre convulsións, tamén produce graves danhos no nervio optico con resultado de cegueira.
O andazo comezara en Haría, o concelho de Juán, con catro mortos e dous cegos en menos dun mes. Dona Mª Elisa, a boticaria, sospeitando envelenamento por inxestión de alcol, fixo algunhas análises e descubriu ethanol na composición de diferentes licores. Tras incautar todo o alcol que atopou e proibir a sua venta e inxestión, fixo un informe o día 21 de marzo. Aínda nove días despois, o 30 de marzo, o Faro de Vigo publicaba a primeira noticia en Galicia relativa ó asunto, un discreto e breve artigo nunha páxina interior titulado "Tres persoas mortas e outras dúas perden a vista por inxerir ron en malas condicións". Nin triste mención do metílico. A comarca do Carbalhinho era a máis afectada. Nesas datas xa morreran alí, cando menos 14 persoas pola mesma causa pero, aínda nesa altura, sospeitábase...dunha epidemia de meninxite !
Resumindo: Enxuizouse en Ourense a Roxelio Aguiar e a sua mulher María Ferreiro; tamén a Román Rafael Saturno Lago Cabral e o seu filho Román Xerardo Lago Álvarez. Foi a sua empresa ALCOHOLES LAGO E HIJOS a que comercializou a fatal bebida en Canarias. Un deles reconheceu no xuízo: "Unos días después supe lo de Canarias y, al día siguiente tiré el alcohol por los sumideros" O que non explicou foi por que non fixo nada para retirar o alcol ou as bebidas que vendera ata entón. Xa ben dicía a sua filha e neta Gloria Lago, ex presidenta de Galicia Bilingüe: "La sentencia fué injusta"…e tan inxusta !! Foron os principais encausados, dun total de once, pero, pese a gravidade dos feitos ningún chegou a cumprir cinco anos de reclusión. Das indemnizacións milhonarias estimadas na sentencia, os afectados non viron nin un patacón por declarárense os acusados insolventes coas suas empresas arruinadas. Decretouse unha especie de lei seca onde mesmo pagaron xustos por pecadores pois caeu a venta de alcoles e moitos bodegueiros honrados víronse obrigados a pechar. Algún diario mencionou unha "Galicia profunda"...Oficialmente houbo 51 falecidos e 9 persoas cegas pero crese que foron varios miles de afectados realmente. Tanto o fiscal Fernando Seoane Rico como a valente boticaria Mª Elisa Álvarez, que acudiu como testigo, recibiron cantidade de ameazas de morte nas datas previas ó xuízo. Algúns envelenadores aínda tiveron a mesquindade de utilizar métodos de presión propios das mafias. Menos mal que, como di Corredoira, o que ten pensado matar non avisa. Falando de Corredoira, este tratou de operar pola súa conta pois chamou ó Governo Civil e alí dixéronlhe que xa estaban ó corrente e recomendáronlhe que non fixera nada porque xa estaba todo controlado. Non se fiou e foise polos pobos e aldeas do seu concelho (Baltrás) espalhando a nova por bares, tendas e casas colocando uns pasquíns que el mesmo redactara e costeara. Como non lhe fixeran moito caso, pois non fiaban nel por ser demasiado novo, acompanhábao o seu pai, municipal a piques de se xubilar, conhecido e respectado en toda a bisbarra e a cousa melhorou abondo. Tamén na capital, mentres estaba de servizo, fixo moi boa campanha visitando bodegas, bares e restaurantes, tendas e armacéns vestido de uniforme para ser máis crible e recomendando colocar, ben visíbeis aqueles papeis que el lhes daba, cousa que facían de contado pois levaban o selo do concelho (selados por el mesmo nun descoido dos funcionarios) Ata que un día presentóuselhe un policía de paisano, e ameazouno seriamente con mandalo ó cárcere por "obstrución á xustiza" e "falsificación documental". Sindo obedeceu de contado pero tanto tinha; a alarma xa estaba dada. Ninguén probou vinho e licores nuha tempada e foron retirados miles de litros de alcol contaminado. Ninguén morreu nin cegou na cidade nin na ampla comarca de Baltrás e pódese asegurar que foi grazas ó mozo Gumersindo Corredoira, garda municipal e futuro detective privado de sona.
Como xa dixemos, as condenas dos enxuizados foron, pouco menos que simbólicas grazas á sua levidade e a posteriores indultos, e as indemnizacións, inexistentes. O Estado, que debería figurar como responsable subsidiario, nin estivo nin se lhe esperou. Eran os tempos do "Spain is different" e non convinha espantar os turistas. Tampouco ós americanos, que estaban soltando cartos ó Estado Español que quería presentar unha imaxe de "modernidade" e non convinha que cousas como estas se espalhasen polo mundo adiante. O barrer para baixo da alfombra foi e é algo habitual nestas latitudes. Gastouse moita terra en tapar feitos como o do metílico, as bombas de Palomares e…Pensaba Sindo que, se a sentenza houbera sido exemplarizante, non se houbera armado o mortífero negocio do aceite de Colza, 18 anos máis tarde. Aínda os afectados disto (os que quedan) andan clamando xustiza polas portas dos xulgados.
Escarnecedora ironía foi aquela da contraetiqueta dunha daquelas botelhas de cegador licor café na que se podía ler unha significativa estrofa da nosa gran Rosalía:
Adiós ríos, adiós fontes;
adiós regatos pequenos;
ADIÓS VISTA DOS MEUS OLHOS:
non sei cando nos veremos.
Ó final foi pasar o de sempre; que só morreron e/ou cegaron os pobres, e os pobres saen baratos porque hai moitísimos, demasiados…