Custodios con placa: a protección das vítimas de violencia de xénero, unha cuestión de equipo na Policía Local de Pontevedra
Por Natalia Puga & Mónica Patxot
Os seus casos son só estatísticas para o resto da poboación, unhas liñas ou minutos de tempo nos medios de comunicación cando a súa situación se torna máis grave, cifras moitas veces sen nome para garantir o anonimato e que a sobre exposición pública non sume máis dor á violencia coa que conviven. Cabería crer que tan só para as súas familias e contorna máis próxima as mulleres que sofren violencia de xénero se personalizan, pero hai quen as coñece polo seu nome de pila, as contacta de forma continua e se converte na súa sombra cando a súa situación se complica.
Son os seus ‘custodios’, como os Anxos para as persoas con conviccións relixiosas, pero con placa. En todos os Corpos e Forzas de Seguridade os hai, pero esta semana, con motivo do 25 de novembro, Día Internación para a Eliminacional da Violencia sobre a muller, quixemos coñecer aos que desempeñan esta tarefa na Unidade de Violencia de Xénero da Policía Local de Pontevedra. Hai dous con dedicación plena, outros dous con dedicación parcial e, en total, 104 que contribúen a que esta protección sexa posible as 24 horas do día os 365 días do ano.
Ángel Ruibal, responsable desta unidade especifica desde a súa fundación en 2006, e o actual responsable de Policía Local pontevedresa, José Duarte, destacan que "é un traballo de equipo". Os 104 axentes actuais reman para protexer ás vítimas e, en xeral, perseguir unha 'lacra' que na actualidade mantén na provincia a 1.093 mulleres con protección dentro do sistema de seguimento integral VioGén, unha media de 80 no municipio de Pontevedra.
O sistema VioGén é integral, engloba a todos os corpos de seguridade e institucións e, no caso de Pontevedra, reparte a protección das vítimas entre a Policía Local, a Policía Nacional e, en menor porcentaxe, a Policía Autonómica. A cifra exacta varía dunha xornada para outra e esta semana aos policías municipais correspondíalles a protección de 25. Noutros momentos chegaron a ter máis de 30 e, tal e como explican os inspectores principais Ruibal e Duarte, protexelas a todas sen descoidar a ningunha nin tampouco as outras tarefas encomendadas aos axentes só é posible porque teñen unha boa "engrenaxe" de todo o persoal.
O traballo desta unidade específica empeza no momento no que unha vítima de violencia de xénero entra en VioGén, sempre por decisión xudicial. O propio sistema do Ministerio do Interior conleva uns protocolos polos que se valora o risco asociado a cada caso e asígnaselle a que Corpo policial corresponde o seguimento.
No momento no que chega unha nova vítima á Policía Local, non se atopa un número de placa dun axente, senón que os catro policías vinculados á unidade pasan a presentarse, coñece o nome de pila de todos eles, ten un número de teléfono directo ao que chegar en caso de perigo ou se necesita asesoramento e trasládanlle que están aí como os seus custodios -o nome é co que se adoita coñecer a estes axentes en toda España-. Todos a coñecen e saben os detalles do seu caso, aínda que sempre terá a un de referencia.
Cada vítima ten un protocolo de intervención personalizado. "Trátase de que sexan como da familia". Ten un contacto tan directo, que mesmo cando se dan situacións de risco inminente e o recomendable é chamar ao 092 para que actúe a patrulla máis próxima, elas adoitan marcar o móbil do seu axentes de referencia. "Saben que poden chamar sempre, a calquera hora ou día". O habitual é que lle responda sempre o mesmo axente, pero, para casos de baixas, vacacións ou outras continxencias, coñécenos aos catro e "saben que se chaman, o que colle vai coñecer o seu caso".
Entre eles pásanse esa información, que non coñece ninguén máis por cuestións de confidencialidade, porque se busca evitar a "victimización secundaria" desa muller, que chega cando ten que repetir toda a súa historia e a violencia sufrida unha e outra vez para poñer ao día a un policía diferente.
Cada vítima ten un protocolo de intervención personalizado. "Trátase de que sexan como da familia"
O contacto é personalizado e o habitual é que sexa prolongado no tempo. Na actualidade hai mulleres que levan con protección tres ou catro anos e, aínda que hai algunhas que permanecen apenas uns meses, o habitual é que se atopen nesta situación entre un e dous anos. Co tempo, a confianza é maior.
O protocolo establece cinco niveles de risco: non apreciado, baixo, medio, alto e extremo. En función do asociado a cada vítima, a actuación policial é diferente, sempre definida xa desde o propio VioGén. Cando máis alto é, máis contacto haberá entre policías e vítima, pero en todos eles realízase seguimento e vixilancia para garantir que ela se sinta protexida. En moitos casos, o que se potencia é que ela mesma teña un sistema de autoprotección e noutros se require mesmo que o ‘custodio’ a acompaña de forma continua, sempre de paisano e con coche camuflado, para evitar, de novo, esa re victimización de que todos os que a rodean saiban que necesita protección.
A premisa de funcionamento é sempre a mesma: "nós formamos parte da Policía Local e nisto estamos todo o Corpo". As dúas mulleres e dous homes destinados á unidade teñen cursos de especialización e son os encargados de facer ese seguimento máis específico, pero os feitos prodúcense en calquera momento e non terían capacidade para estar as 24 horas. Para iso precisan un Corpo implicado, moitos axentes realizaron cursos de formación e todos seguen a consigna de ter os ollos moi abertos.
"Isto funciona se o grupo está atento, pendente e cando ven algo estraño, que se cadra non deixa de ser unha discusión, póñeno por escrito", explican . Non é raro que, nunha intervención ou patrulla ordinaria, un policía detecte unha situación sospeitosa de malos tratos. Ademais de actuar de inmediato, trasladan a circunstancia detectada e a unidade especializada traballa sobre este tema. En moitas ocasións, intervencións que empezaron así acaban cunha vítima denunciando, a policía actuando de oficio ou a muller protexida xa de forma oficial no sistema.
"Nós formamos parte da Policía Local e nisto estamos todo o Corpo"
A vixilancia das medidas de protección corresponde, en principio, en exclusiva aos axentes da unidade, pero hai ocasións nas que a situación require maior dedicación, máis medios ou patrullas de uniforme. Aí é onde entra, de novo, todo o Corpo. Son vixilancias que se fan tanto porque a muller reportou unha situación especial de perigo como por protocolo e que, en todo caso, como os niveis de risco, vanse re avaliando cando se producen novidades, tales como un quebrantamento dunha orde de afastamento.
Non é o mesmo que unha muller viva soa nunha casa illada ou con familia nun piso no centro de Pontevedra. Son algunhas das circunstancias que se teñen en conta para avaliar ese risco. Ademais, sempre se lle recomendan medidas de autoprotección, aínda que hai ocasións nas que elas mesmas as incumpren. Neste punto, os responsables policiais queren matizar que, na maioría dos casos, elas non son responsables desa incumprimento, senón que as empuxan as circunstancias e esas situacións de medo, dependencia ou vínculo que resulta complicado de romper con quen, en moitos casos, é a súa parella de décadas ou pai dos seus fillos.
Nas situacións de risco alto, "interesa a presenza uniformada", explican. Sempre é moito máis eficaz a paisano porque "a uniformada para o agresor é máis detectable", pero moitas veces mesmo con risco menos elevado óptase por mesturar ambos os controis, pois "hai agresores que teñen que notar moito ese alento no cocote, de que estamos moi encima, para que se autocontrolen".
Tamén para as vítimas é interesante que sintan que sempre hai alguén controlándoas, tanto para que teñan sensación de seguridade como para eses casos nos que eses medo, dependencia ou amor malentendido poidan facerlle fraquear nas súas conviccións e pensar que, se se acerca, os malos tratos non se repetirán. "Ás veces non son consentes do risco no que están, non adoptan medidas de autoproteccion e póñense en risco", advirten desde a experiencia.
Na actualidade teñan no sistema un agresor ao que teñen que ter controlado porque o é ao mesmo tempo de dúas vítimas
Detrás de todo está o machismo. Está tan enraizado que se dan casos como, por exemplo, na actualidade teñan no sistema un agresor ao que teñen que ter controlado porque o é ao mesmo tempo de dúas vítimas. Non é moi habitual que coincidan dúas vítimas coa protección activa ao mesmo tempo, pero si adoita pasar que un home acumule antecedentes e chegue a estar no sistema por varias vítimas en distintos momentos da súa vida.
A experiencia permite a Ruibal asegurar que non hai perfís de agresores nin de vítimas. Quizais nestes momentos teñan mulleres máis novas, mesmo unha menor de idade -na provincia hai 7- pero é circunstancial, e tiveron de "todos os perfís económicos, sociais, formativos e raciais". En canto ao maltratador, "o perfil do agresor é home, home e de sexo masculino", explica este policía parafraseando a un dos seus profesores, Miguel Lorente Acosta.
O trazo coincidente é, de novo, este machismo. "Fixen o que tiña que facer un home", é unha frase literal que dixo un agresor a Ruibal. E é que tamén a eles os coñecen. Cada vez que unha nova vítima entra no sistema, manteñen un encontro con ela en dependencias municipais non policiais e con el nunha sala situada na entrada da Xefatura da Policía Local.
"Nós chamámolos, que veñan; e se non veñen, procuramos ir, que nos sintan, estamos aquí. Dicímosllo a todos: como non cumpras co que puxo o xuíz, nós non imos ter ningún tipo de miramento". Ese é o traballo desta unidade e de todo o Corpo e empeza a ser xa tan coñecido que os chaman do estranxeiro para explicar o seu funcionamento en Romanía ou Arxentina. "Xente especializada en policías locais non hai moita, e moito menos sendo inspector principal, por iso nos chaman", conclúe Duarte, orgulloso dunha unidade con 14 anos de experiencia.
Relacionadas:
-
25N | Os axentes protectores, velando pola seguridade das vítimas de violencia de xénero as 24 horas
Por Natalia Puga & Mónica Patxot |
-
"Cando tes medo da túa parella, aí deberían saltar todas as alarmas"
Por Natalia Puga & Mónica Patxot |
-
Detido un mozo de 18 anos por agredir á súa parella de 15, que non quere denuncialo
Por Natalia Puga |
-
As policías Local e Nacional renovan o protocolo polo que protexen 90 vítimas de violencia de xénero
Por Natalia Puga & Mónica Patxot |
-
Sanxenxo renova o protocolo VioXén e a Garda Civil e a Policía Local colaborarán para protexer as vítimas de violencia de xénero
Por Redacción |
-
Seis novos axentes incorporáronse á Policía Local de Pontevedra
Por Redacción |
-
"Non sei se as mulleres senten protexidas pola Xustiza española, pero estano. O sistema funciona e é duro"
Por Natalia Puga & Mónica Patxot |
-
Pontevedra, ante o 25N: 288 mulleres con máis dun agresor e 233 maltratadores con máis dunha vítima
Por Natalia Puga |