O soño de O Courel: de roteiro privilexiado a Xeoparque da Unesco
Por Marga Díaz
A miña viaxe ao Courel veu precedido dunha "escapada" imaxinaria por bosques mitolóxicos, e suxestivas lendas de mouras, pero tamén polo interese que espertou en min a súa declaración como XEOPARQUE MUNDIAL DA UNESCO, unha distinción que ostentan soamente quince lugares en todo o territorio español.
A primeira visita na primavera deixoume un sabor agridoce: demasiado breve para abarcar un das paisaxes naturais máis fermosos do mundo.
O paso de peregrinos que fan o roteiro do Camiño de Inverno, percíbese só discretamente nestes lugares e é que no Courel as Montañas invádeno e presídeno todo, un impoñente monstro xeolóxico que traslada ao visitante máis de 500 millóns de anos atrás, á vez que cega cun manto de cores en calquera época do ano.
A viaxe empeza por San Clodio de Ribas de Sil, xa que me intriga a historia da súa vella abadía destruída no século XIX polas tropas francesas e que hoxe o Concello pon moito empeño en recuperar. Ao chegar, aínda o sol cóase polos muros da ábsida circular na vella Iglesia románica adxacente, outorgando á súa pedra avermellada un brillo especial. Atravesando o fermoso pórtico renacentista que preside a abadía penetrámonos nun enigmático lugar que garda máis de mil anos de historia e oculta unha lenda sobre bandoleiros e vinganzas.
Á noitiña, cando o sol escóndese entre as ruínas de San Clodio asolágame a sensación de que non estou soa, talvez a sombra dalgún dos seus antigos moradores acompáñame entre os muros pétreos e vestixios do pasado, así que me apresuro a deixar atrás a abadía a pesar da fascinación que exerce, coa lúa repousando sobre a vella tapia.
A mañá do sábado preséntase intensa, nada máis saír de Quiroga unha vez abandonados os campos de viñedos que nos lembran que estamos tamén en territorio de Ribeira Sacra, aparece a imaxe impactante da vella montaña provocando na imaxinación un fervedoiro de plans de roteiros e carreiros.
A amplitude do Xeoparque choca coas ganas de abarcar o máximo posible, polo que Guillermo, guía especializado do Courel, acompáñanos para reducir tempos e aproveitar a experiencia ao límite.
A primeira sorpresa chega nada máis subir ao Xeomirador de Penacoba onde se abarca toda unha paisaxe que ademais de impactar pola súa beleza, é un punto perfecto para comprender a formación do supercontinente Panxea, percibíndose as enormes forzas que se produciron durante millóns de anos polo empuxe das placas tectónicas. Desde aquí podemos apreciar tamén una dos roteiros máis esixentes, o quilómetro vertical, que ascende ao pico por unha ladeira de pendente case imposible.
A partir de entón comeza a nosa aventura co descenso por un dos vales máis bonitos de Galicia e de toda a Península: partindo da chamada Campa Lucenza, atravesando vales glaciares e camiños empedrados chegaremos ata A Seara, unha das Aldeas Paleozoicas do Courel. Noutro tempo a intensa actividade do ferro utilizaba algún destes carreiros para desprazar os carros de mercadorías, así que percibimos as pegadas en moitas partes do camiño. Porque outro dos valores do Xeoparque é precisamente a interacción do ser humano co medio e o aproveitamento dos seus recursos ao longo de miles de anos. Así nos atopamos con castros, minas romanas, vellas ferrerías e unha infinidade de aldeas tradicionais ocultas entre o manto verde e dourado do tupido bosque.
Na Seara o tempo transcorre lento, ou talvez nin transcorre... só algúns veciños permanecen na aldea, co seu modo de vida tradicional baseado na agricultura ou a gandería. Pero aí reside o seu encanto, no acougo que se desprende das súas casas coloreadas polas verzas dos pequenos hortos e as enormes cabazas que servirán de sustento aos animais. Pero para nós o tempo corre e debemos abandonar a tranquilidade da aldea para continuar atravesando paisaxes infinitas.
En poucos minutos penetrámonos no roteiro cara á Fervenza de Vieiros, que transcorre por un frondoso souto de amieiros e castiñeiros ata desembocar nunha das fervenzas máis fermosas do Parque, que recolle a auga desde as montañas ata languidecer nunha poza cristalina.
De regreso, á tardiña, non podo evitar pensar nalgunha das mandas de lobos que rexentan estas terras, onde abundan xabarís e corzos, e nalgunha das lendas que manteñen vivas as tradicións populares máis arraigadas.
Os roteiros do día seguinte abarcan varios dos recursos patrimoniais do Courel. Para iso Roberto, presidente do Xeoparque aconséllanos visitar antes algún dos seus museos temáticos.
O Museo Etnográfico de Quiroga é un paraíso para os amantes das tradicións e o patrimonio cultural e o mellor lugar para coñecer a base da economía do Courel: mel, castaña, veu e aceite representativos da gastronomía, pero tamén pedra, ferro e madeira como piares da industria tradicional.
A escasos minutos atópase o Museo Xeolóxico que acolle unha rechamante colección de rocas e fósiles, na súa maioría autóctonos, ademais de variados recursos para explicar un dos valores máis destacados do Xeoparque: A Sinclinal da Serra do Courel, un plegamiento espectacular nas rocas de Galicia que se percibe á perfección desde varios dos Xeomiradores do Parque.
Desprazámonos ata un deles: o Miradoiro do Alto da Moa na Cubela, que nos enfronta á ladeira da montaña na que se percibe claramente o plegamiento da roca, ademais de regalarnos unha vista espectacular do meandro do Sil e permítenos comprender como o río foi profundando máis aínda na cicatriz que as forzas das placas tectónicas produciron fai millóns de anos. Un luxo para os sentidos.
O roteiro continúa ata o Túnel Romano de Montefurado, non podemos perdernos o espectáculo visual dunhas augas que desde o alto percíbense dunha rechamante cor esmeralda, pero tampouco a magnífica obra de enxeñería que permitiu durante anos a extracción de ouro no meandro do Sil: unha das maiores obras subterráneas conservadas hoxe do Imperio Romano.
Entre os tons avermellados destellantes co sol do mediodía, a estrada serpentea ata morrer na aldea de San Miguel de Montefurado, situada sobre os restos da antiga explotación mineira. As súas casas de lousa, cuarcita e xisto son unha mostra máis do impacto da montaña nos seus habitantes, construcións que aproveitan os recursos e adáptanse ao medio á perfección.
A tarde preséntase prometedora: poboados castrexos, castelos en ruínas que suxiren xestas medievais e aldeas recónditas, envolvidas no manto protector dun dos bosques con maior biodiversidade de Europa.
A riqueza mineira atraeu aos romanos e provocou que moitos poboados castrexos se romanizaran en gran medida. Estes poboados atópanse ao longo do Courel en diversas localizacións, protexidos pola propia montaña ao nivel do val, a nivel medio e no máis alto das montañas. O castro da Torre é un fermoso exemplo situado nunha desas localizacións privilexiadas. Tras un breve ascenso a pé podemos acceder á croa, a parte máis elevada, que conserva moitas das súas construcións. Os achados destapados nas escavacións permiten coñecer as vivendas e unha parte delas dedicada a traballar o téxtil ou o ferro. Ao final do Castro descóbrese un enorme foso de carácter defensivo. Resulta impactante imaxinar a vida nese lugar azoutado polo vento e o frío inverno de Ou Courel.
Moi próximo ao castro, o Castelo de Carbedo debuxa unha estampa impoñente no horizonte. A construción nun promontorio rochoso servía de atalaia defensiva e de control. Os seus muros decrépitos recollen a historia dunha das primeiras fortalezas da poderosa Orde dos Cabaleiros de Santiago.
A viaxe continúa, achegándonos a lugares que me fan comprender aos poucos a vida tradicional deste vasto territorio. Penetrándome nos seus bosques atopo vellas construcións protectoras, cabanas onde gorecerse para o pastoreo, "sequeiros" onde gardar a abundante colleita de castañas, "alvarizas" para protexen do oso ás colmeas, que aínda hoxe producen un mel de excepcional calidade, e cavidades que poden aproveitarse mesmo como adegas. Todo un museo etnográfico ao aire libre, ese é un dos grandes luxos de quen acerta a visitar O Courel.
Tras unha breve parada no interesante Centro de Interpretación Covas do Courel. A tarde finaliza de novo recolleitos nunha das vellas aldeas: Paderne recíbenos coas súas casas fumarentas polas lareiras que cociñan os mellores produtos da terra, á vez que quentan os muros de pedra, sempre presente.
Na charla pregunto a Guillermo por ese Val dás Mouras que aínda non coñecín, e pola xoia máis prezada de Ou Courel: a Devesa da Rogueira. Creo que se anima a levarme un destes días para camiñar unha vez máis por esta serra. Está sempre pensando en subidas case imposibles, "quilómetros verticais" e roteiros cegadores... "Coureleando" fanse chamar, e eu ríome sorprendida polo enxeño destes incondicionais da súa terra que non deixan nada ao azar, nin sequera o nome.
Marga Díaz (www.mundoviajero.es)
Relacionadas:
-
Descubrindo Granada
Por Marga Díaz |
-
Brasov e o Castelo de Bran: o final dunha ruta misteriosa
Por Marga Díaz |
-
Nadal á napolitana
Por Marga Díaz |
-
A Casa da Escusalla e outros lugares misteriosos
Por Marga Díaz |
-
Nápoles e outras cidades singulares. O encanto irresistible do auténtico
Por Marga Díaz |
-
A Ruta do Viño Rías Baixas recibirá en Fitur o premio á mellor de España
Por Oskar Viéitez |
-
A terra de trasnos, mouras e outros estraños habitantes
Por Marga Díaz |
-
RADIO.- Propoñémosche un scape room virtual pola Rede de Espazos Museísticos do Atlántico
Por Marisa Ciordia |
-
Marga Díaz, colaboradora de PontevedraViva, publica unha reportaxe en National Geographic sobre Ons e Cíes
Por Redacción |
-
Paisaxes da España descoñecida
Por Marga Díaz |
-
Egeria: a primeira viaxeira, muller e galega
Por Marga Díaz |
-
Romanía: a sorpresa de Europa
Por Marga Díaz |
-
Berlín: cultura, integración e vangarda
Por Marga Díaz |