1940. A alta sociedade divírtese no Hotel Ritz de Madrid. Hai máis dun ano que terminou a guerra e os aristócratas e novos xerarcas do réxime ansían distraerse, alleos ás penurias do resto do país. Unha muller sobresae por encima de todas. ÿ Sonsoles de Icaza, a marquesa de Llanzol. A súa mirada crúzase coa do home do momento: o novo ministro de Asuntos Exteriores, Ramón Serrano Súñer. A súa atracción será, desde entón, inevitable.
ÿ o punto de partida de Lo que escondían sus ojos, o quinto libro da xornalista Nieves Herrero (Madrid, 1957). Unha novela que desvela un dos segredos mellor gardados pola alta sociedade española, un romance que fixo cambalear os cimentos do réxime. "ÿ un libro que está a cabalo entre esta historia de amor e o que estaba ocorrendo no goberno de Franco nos anos 40", explica a súa autora.
Nieves Herrero atende a PontevedraViva minutos antes de presentar a novela na Librería Cronopios. Era a primeira vez que visitaba a cidade "e hei de dicir que me encantou, gustoume moitísimo", especialmente polas zonas polas que puido pasear, a Alameda ou o centro histórico. Tempo tivo ademais, desvela, para seguir documentándose para o seu próximo traballo editorial.
Antes de falar deste libro, cóntenos, por favor, con quen se entrevistou?
Quedei cunha persoa moi emblemática de aquí, unha persoa moi maior. Estou indagando e conseguindo datos dos anos 50 e contoume historias fascinantes de Pontevedra nesa época. Paseino moi ben. Foi gratísimo velo. En principio só tiña media hora e ao final estivemos charlando dúas horas e media. Díxenlle que pola miña culpa ía quedar sen comer... (rise). Foi moi bonito.
Lo que escondían sus ojos é o seu quinto libro. Que nos imos a atopar nel?
ÿ un libro que está a cabalo entre a historia de amor da marquesa de Llanzol e Serrano Súñer e o que pasaba nos anos 40, esa intrahistoria sobre que estaba ocorrendo no goberno de Franco. Conto o que facía ela e o que facía el. En cada capítulo vou mesturando as dúas vidas. Unha, moi aristocrática, a dela, pendente dos seus Balenciagas e das súas conferencias; e outra, a vertente política que encarnaba el.
Fálenos da marquesa de Llanzol. Vostede destaca que era unha muller adiantada ao seu tempo, non?
"Este romance clandestino era tan forte que o franquismo botou terra encima desta historia. Ten en conta que Serrano Súñer era cuñado de Franco"
Sonsoles de Icaza era unha muller moi lista, moi preocupada polo que se cocía a nivel cultural e intelectual. Os seus amigos eran Ortega y Gasset, Miura, Álvaro de la Iglesia... Viu desde nena na súa casa a Juan Ramón Jiménez. Esa era a súa xente. Era unha muller que se atopaba ben entre homes, falando con eles. E esta muller, que se casou cun home 25 anos maior que ela, namorouse locamente de Serrano Súñer.
Por iso dicíache que neste libro podes ou meterte nese romance ou na historia da II Guerra Mundial, de por que España ao final non entra nela. Vou contando moitas anécdotas do que pasaba nos encontros con Hitler en Hendaya, no Nido de Águila, que pasaba coas comidas que organizaba Franco. Descendo moito aos detalles e ata inclúo anécdotas de Carmen Polo. Quixen mesturar ambas historias.
En todo caso, é a historia dun amor prohibido que provocou máis dun quebradizo de cabeza...
Era tan forte que o franquismo botou terra encima desta historia. Ten en conta que Serrano Súñer era cuñado de Franco. Só coñecía esta relación un pequeno grupo da aristocracia dos anos 40. Incluso os fillos de todos estes condes e marqueses non o sabían. O froito dese amor prohibido, Carmen Díaz de Rivera, a quen o marqués deulle os seus apelidos malia saber que era filla de Serrano Súñer, descoñecía a verdade e chegou a namorarse do terceiro fillo do seu pai. Decatouse todo o mundo cando Carmen fíxoo público nas súas memorias, pero os que non vivían naquela aristocracia, nesa opulencia, non tiñan nin idea.
E por que contar agora esta historia? Foi buscado ou atopouse con ela?
Foi unha mestura de ambas cousas. Na editorial dixéronme que buscase un personaxe da aristocracia. Ata agora contouse moito o fame, os cárceres, como viviron esas persoas que saíron como vencidos da Guerra Civil. Dábame moita preguiza volver falar diso. Empecei a indagar e todo o mundo sinalábame a ela co dedo. Dubidei en centrarme na súa irmá Carmen de Icaza, que era unha das pioneras do xornalismo. Tamén me atraía unha chea porque foi unha muller moi activa no auxilio social. Pero ao final o personaxe de Serrano Súñer pesaba moito. Había moita trama literaria.
Foron dous anos e medio de traballo. Foi arduo o labor de documentación?
"Sempre se nos dixo que España foi neutral na II Guerra Mundial (...) os papeis desclasificados de Alemaña e Inglaterra demostran o contrario"
Foi bastante complicada, especialmente conseguir testemuños orais. Estaba a xente moi pechada para falar do tema, pero tiven voces que me axudaron desde dentro da familia. E da II Guerra Mundial hai unha documentación enorme, aínda que me axudou que se desclasificaran os papeis de Alemaña e Inglaterra. Quedou ao descuberto a falsa neutralidade de España. Dáste conta de que se asinou un documento secreto con Hitler para entrar na II Guerra Mundial, cando España recuperárase da súa guerra e non houbese a hambruna e o déficit de armamento que tiñamos nese momento.
Todo o contrario do que estudamos e nos fixeron crer sempre...
Exactamente. Sempre se nos dixo que España foi neutral na II Guerra Mundial e ves nos papeis dos ingleses que moitos militares próximos ao réxime foran subvencionados para que esa neutralidade chegase a Franco e que tiveran un sobresoldo. Coñecíaselles como os cabaleiros de San Jorge. Todos colaboraron para lograr esa neutralidade. Eran próximos a Franco e cobraban de Inglaterra. Parecíame todo moi fascinante, igual que descubrir que ao propio Serrano Súñer nada lle foi fácil. Tiña moitos inimigos dentro e fóra do goberno, nas embaixadas, na Falange... Querían que fora cesado para que chegase outro que dese o paso de entrar na guerra.
Chegou un momento no que non lle quería ninguén, só tivo ata o final o apoio do seu cuñado, de Franco. Pero cando nace Carmen, a filla que tivo coa marquesa, aos dous días é cesado fulminantemente. Era un home poderoso que, a medida que ía tendo poder e enredábase no seu amor clandestino, ía perdendo ese poder. Esta relación asasinándolle políticamente. Foi a súa tumba política. Durante varios anos tivo moito poder e aos poucos estes amoríos foron chegando a oídos de moita xente e foron mermando o seu poder ata o punto de seren cesado. Foi tremendo.
E como é capaz de compaxinar un proxecto como este co feito de seguir en primeira liña do xornalismo?
Prométoche que non o sei. Son dous anos nos que a familia sofre unha chea e os meus amigos estaban fartos. Deixas de ir a ceas, no aniversario non te quedas como todo o mundo... Eu íame a escribir. Afíxenme a ese ritmo, aínda que vou con sono todo o día porque durmo moi pouco. Déitome moi tarde e levántome moi cedo. Encántame bruxulear e facer cousas pola noite, pero para escribir necesito que sexa a mañá. Pola noite non me concentro. Escribo pola mañá porque hai dous ou tres horas nas que non soa o teléfono e permíteme organizarme.
E desde a túa posición (actualmente presentando Hoy Nieves! en 13tv) como ves a situación actual do xornalismo?
"Aínda que estea pagando o colexio de avogados, son xornalista. Eu espértome e déitome coa radio, busco noticias nas canles 24 horas... Recoñezo que teño un vicio"
Eu creo que sempre houbo xornalismo do bo. Son unha namorada desta profesión e unha defensora dos seus profesionais. Ás veces fariamos cousas mellores se realmente os nosos xefes nos apoiasen 100% no que facemos. Eu creo, en xeral, que é mal tempo para o traballo. Apenas hai e o que o ten, ten que facer de todo, suplindo carencias. Tamén vexo que temos pouco tempo para profundar, quedámonos na superficie dos temas e máis nos medios audiovisuais. Imos tremendamente acelerados, hai pouco tempo para documentarse. Estás facendo unha entrevista e xa estás pensando na seguinte. Fainos falta un pouco de reflexión, de tomar aire. Pero eu sempre o vivín así, sen apenas tempo para o meu. Compénsate porque che gusta.
E que queda na actual Nieves Herrero daquela xornalista que comezou con Jesús Hermida nos 80?
Cando empecei con Hermida el dicíame que xa estaba de volta das cousas. Sempre me preguntei se á súa idade eu tamén estaría de volta. E moitas veces coméntollo, eu aínda estou de ida. Creo que teño moitas ilusións. Se non as tivese dedicaríame a outra cousa. Estudei dereito hai catro anos e pensei en exercer porque me gusta moito o dereito de familia. Pero logo díxenme que eu non era avogada. Aínda que estea pagando o colexio, son xornalista. Eu espértome e déitome coa radio, busco noticias nas canles 24 horas... Recoñezo que teño un vicio. Estou sempre dando voltas ás miñas inquedanzas. Teño o espírito do que empeza. Dáme a sensación de que sempre estou empezando.
E parafraseando o título do libro, que esconden os ollos de Nieves Herrero agora mesmo?
Todos escondemos un segredo. Os meus ollos seguro que esconden un que nunca verá a luz. A min gústame que as persoas garden secretos. E á marxe de que alguén teña un pequeno recuncho para non compartir con ninguén, son bastante transparente. Véseme rápido se estou ben, se estou triste... e teño moita empatía. Contáxiome rápido da alegría e a tristeza dos demais. Pero retomando a túa pregunta. O que escondo é soño moi grande: poder vivir do que escribo. Ese sería o meu soño. Non sei se o conseguirei con esta novela, que vai xa pola súa quinta edición. Con ela estanse cumprindo os soños que tiña.
Unha cadea de televisión vai facer unha miniserie con ela, algo que sempre desexara porque eu penso en imaxes. Sigo tendo soños porque iso é signo de que estou viva. Non podo parar. O día que paras, estás morto. Sempre teño de man tres ou catro ideas. Moitas veces equivócome e volvo poñerme de pé. Pero sabes que? Unha das miñas maiores alegrías agora mesmo é que alguén che diga que leu un libro teu e que lle impactaches. ÿ unha alegría.