María José Pita
Buscando ‘angelitos’ ou por que somos os superviventes da gripe do 18
Lembro ir na procura de ‘angelitos’ ao cemiterio de Marín.
Entrabamos no recinto pola zona dos protestantes, que era a que quedaba máis preto do camiño que nos traía das Raposeiras. Miña avoa turraba forte de min e repetíame que mirara cara a diante, que acelerase o paso, que non me detivese en ningunha tumba ata chegar á parte católica. Ela santificábase polas dúas durante o percorrido. Daquela non o entendía, a zona protestante parecíame máis fermosa, con árbores, herba e as sepulturas fincadas no chan. Na católica, había demasiada pedra e os nichos superpoñíanse como os caixóns dun gardarroupa. Pero toda precaución era pouca para non condenármonos en terra infiel.
Miña avoa María ía visitar os seus "finados padres" (así é como os chamaba) mortos hai medio século. Namentres, a min deixábame buscar ‘angelitos’ polo camposanto.
Había un ‘angelito’ moi especial, nun panteón que creo que aínda existe, entrando pola porta máis cercana á Raña, cara á esquerda. Se non fose polo confinamento achegaríame a comprobalo, Google Maps só alcanza ata a porta principal. Porque o ‘angelito’ era da nosa familia e miña avoa estivera alí cando todo ocorreu.
Eu gozaba preguntándolle quen era quen nese panteón e ela sinalábame as datas de dúas sepulturas: "ves, el año es mil novecientos dieciocho, y el día también coincide". Se xa é un drama que morra un ‘angelito’, que o faga coa súa nai é un desastre para toda a humanidade.
En 1918 miña avoa tiña 8 anos e en todo Marín e Cantodarea (ese era o límite do seu mundo) a vida estaba en suspenso. Corrían como a pólvora as noticias das casas onde había un enfermo. Dorinda, a nai de miña avoa María, estaba gardando cama porque andaba cunhas febres e non se sabía que podía ser. Por iso non puido acompañar á súa querida curmá (ou cuñada, non lembro ben o relato) no parto do seu neno. Todo saíra ben. Mandáralle recado de que, en canto lle baixara a quentura, pasaría pola casa a axudala nos primeiros días. Habitaban vivendas contiguas, como as súas vidas, existencias paralelas, como as de moitas mulleres da época. Casaban á mesma idade, tiñan fillos a un tempo e toda a vida pasáballes por diante sendo donas de, e donas de nada.
Caía a tarde e na rúa escoitábase un balbordo. Toda a xente da casa, miña avoa, seus irmáns, o pai, a familia enteira tiña orde de non abafar a Dorinda durante a súa convalecencia con malas novas que, seica en 1918, eran moitas.
A avoa María, cos seus 8 anos recentemente cumpridos achégase á cama da nai. Mandáranlle distraela, e ela, que era un fervello, sempre estaba disposta a cantar e bailar. A nai pregunta polos ruídos da rúa. Nada, só é xente. Pero parece moita xente, algo debeu pasar. Non sei. E, de súpeto, "sin saber por qué, y aún hoy me acuerda y me arrepiento (miña avoa move a cabeza e emociónase ao contarmo) le digo a mi finada madre al oído: ¿quieres que te cuente un secreto? La tía y el bebé murieron de las fiebres y va ahora el cortejo fúnebre a enterrarlos". Dorinda entra en pánico, louquea, salta da cama fóra de si, descalza, co camisón aberto, sae correndo á rúa e suplica a berros que non os leven. Unha historia triste de tantas como houbo no 18.
‘Angelito’ e a súa nai foron inhumados no cemiterio de Marín e alí estaban cando eu de nena ía na súa procura. Meus tres irmáns maiores tamén foron ‘angelitos’, miña nai quixo soterralos pero non a deixaron. Tamén as mulleres dos anos 60 seguían a ser donas de, e donas de nada.
Grazas aos tres ‘angelitos’ que me precederon estou eu neste mundo. De vivir eles, meus pais non tentarían ter máis fillos. Grazas a miña avoa María, que non foi ‘angelito’ e superou a gripe do 18, estou eu neste mundo. Grazas aos superviventes do 18 estamos os netos, os bisnetos e os tataranetos neste mundo.
Miña avoa e miña nai hai tempo que marcharon. Alédome de que non vivisen hoxe a anguria do coronavirus, aínda que morrer de cancro tampouco é unha sorte.
Cando remate o confinamento tocará ir aos camposantos a buscar a todos os que hoxe morren sós. E haberemos de dicirlles aos que quedan: "mira o ano, 2020, e o mes, aquí están os que nunca foron ‘angelitos’ e pensabamos que iso outorgaba inmunidade para unha vida longa".
Cremos que un virus mundial era cousa do pasado, que hogano non ocorrería e menos no noso país. Porque seica a gripe española non naceu nin sequera en España.
Fixemos fronteiras e gastamos en armamento por riba das nosas posibilidades. Para protexérmonos, disque. Pero esquecimos que precisamente por alí non se salvan vidas. Hoxe un militar noviño paroume na rúa e moi educado desculpouse polo seu deber de preguntarme a onde me dirixía. Á farmacia e ao Gadis, o supermercado, aclarei, o home semellaba de fóra.
Ao final, fronte ao inexorable só somos persoas que van á compra, cada dez días, coma un día calquera, e agardan nunca máis contar ‘angelitos’ ou ter que facer cálculos ante unha lápida cruzando datas para descifrar de que morreu quen morreu na escura primavera de 2020.
*angelito: nome que se acostumaba gravar nas lápidas dos nenos que naceran mortos ou faleceran sen acristianar