Manuel Lourenzo González
Cegoñas no fondo da ría: Novas sobre o Descubrimento
Aprendemos nos libros de Historia que no ano 1492, un 12 de outubro, Cristóbal Colón, almirante de Castela, arribou con tres naves nas douradas praias de alén mar deixando descuberto para nós o continente que máis tarde levaría o nome de América. Con tal motivo, institucionalizouse por parte da parte contratante unha celebración que busca enxalzar o lado positivo do encontro; celebración que é contestada cada ano desde sectores da parte contratada, que poñen o acento nos efectos devastadores da Conquista do Novo Mundo.
Entre os aspectos novelescos deste transcendente episodio, quedou no aire o misterio da orixe e verdadeira identidade do mariño que conduciu con fe e man firme as tres naos pola liña do poñente na procura dun atallo que abaratase a importación das sedas, especies e ourivarías orientais, cada vez máis demandadas pola refinada sociedade renacentista. Misterio que el mesmo se encargou de promover, tanto polos datos que ocultou como polos que difundiu, o que provocou que hoxe en día existan un enorme abano de teorías ao respecto.
Un misterio que non é tal para nós, sabedores no íntimo de que a orixe galega de Colón é un feito que non precisa demostración, aínda que, se cómpren probas, haber hainas. Empurrados por un lexítimo chovinismo, non facemos máis que incluílo na liñaxe de mariños afoutos que deixaron un brillante ronsel no seu paso polo mar da historia, coma os Sarmiento de Gamboa, os Mariño de Lobeira, os García de Nodal, os Gómez Chariño, os Matos.... non faltando na listaxe casos de depravación, coma o do pirata Benito Soto, cuxo tesouro espera a ser descuberto nalgún escuro patio da Pontevedra antiga, ou o malfadado Ambrosio Nunes de Saa, o cal, achándose a súa goleta perdida no medio do trebón, confiou a súa salvación ao diabo e desde entón navega eternamente entre as brétemas anunciando catástrofes e morte aos navíos que teñen a desgraza de atoparse con el, polo que acabou por ser coñecido como O Pontevedrés Errante.
Unha vez que acreditamos firmemente nun Colón compatriota, aconsellariamos aos investigadores que estudasen as orixes doutro célebre viaxeiro que a tradición teimou en afincalo, como non, tamén en Italia, cando na realidade ten toda a traza de ser así mesmo galego. Referímonos a Marco Polo, o primeiro europeo coñecido que chegou aos confíns de Asia inaugurando importantes rotas comerciais no albor do século XIV. A primeira proba da súa orixe galega achámola no propio apelido: Polo é un antropónimo antigo nesta terra, proveniente dun oficio relacionado con aves de curral ou ben dun alcume da mesma etioloxía; no século XX volve coller fama o apelido Polo asociado ao de Franco. Outro argumento é a introdución na nosa lingua, a partir dos seus libros de viaxes, de numerosos neoloxismos de orixe chinesa, como aturuxo (ha-aturu-tso), furancho (fu-uran-chu), lacón (la-kong), chimpín (chim-ping) e que che dean (kie-chie-diang).
Porén, o obxectivo da atopocronía deste mes é dar conta dun suceso pouco coñecido relacionado coa descuberta do continente americano e cos motivos que levaron a Colón a promover a histórica viaxe. A noticia está baseada en manuscritos da época conservados en varias universidades iberoamericanas, e debería supoñer un apoio máis para a tese pontevedresista de Colón.
Sucedeu en 1461, é dicir, unha trintena de anos antes do descubrimento. Era un tempo de prosperidade na Pontevedra dos mareantes, que ateigaban as súas redes de sardiña da ría, e dos comerciantes que a exportaban a diversos puntos de Europa. Sinal e tributo piadoso daquel desafogo económico sería a construción do templo de Santa María a Maior, sufragada cos cartos do Gremio e encargada a arquitectos de primeira orde.
Naquel ano, diciamos, no mes de setembro, morrendo o verán, viuse chegar polo medio a medio da ría, enfiladas como unha serpe sinuosa, oito naves dun tipo nunca visto. De fasquía semellante a galeras, con arredor de corenta pés de eslora e dous mastros con enormes velas cadradas, avanzaban lentas empurradas por un vento maino. Ningún dos mariñeiros do arrabal que asistían ao seu ordenado atraque nos embarcadoiros que acharon desocupados soubo dicir a procedencia daquelas embarcacións nin que clase de mercadoría podían transportar. Pero o máis asombroso foi dexergar a tripulación que se movía sobre as cubertas. Tratábase de homes dunha cor escura, que non era negra coma as dos africanos que ás veces se usaban como escravos, senón avermellada, e que amosaban trazos orientais, sen chegar a ser tan marcados coma os chineses que instalaban nos mercados os seus postos de "todo a 1 marabedí". O vestiario era quizais o máis rechamante: saias curtas ou simples taparrabos e chambras de fortes cores con decoracións xeométricas, moitos cunha fita arredor da cabeza e unha ou varias plumas chantadas nela, agás os que parecían os xefes, que portaban fachendosos penachos que os facían semellantes a aves exóticas.
Nun primeiro momento ficaron nas súas naves, expectantes, observando as casas e as persoas que abandonaran as súas actividades paralizadas pola súa chegada. Ata que, a unha orde dun xefe, foron saltando a terra. Todos portaban armas, sobre todo lanzas, machetes e escudos. Uns poucos arboraban pendóns, militares ou relixiosos. Eran en total tres centenares de homes, que, vistos en ringleira ocupando toda a liña da costa, daban pavor.
Non tardou en chegar unha gornición de soldados enviados polo alcalde ao recibir a noticia daquela aparente invasión, mais estes non pasaban da ducia, co que se mantiveron a distancia en tanto non se reunían máis defensores avisados co badalear de campás. Con todo, botadas as contas, entre os postos de vixilancia da muralla, os gardas do xulgado e das Torres Arcebispais, así como cabaleiros e homes de armas que houbese naquel momento na cidade, apenas pasarían do centenar, co cal non había defensa posíbel. Axiña viñeron á memoria os desembarcos aterradores de normandos, turcos e almorávides, e aínda que estes non semellaban a ningunha raza coñecida, o pánico comezou a estenderse entre a cidadanía.
Os xefes e sacerdotes da pintoresca tropa, con grande solemnidade, chantaron os seus estandartes e fixeron, na súa lingua, un acto que semellaba a toma de posesión dunha terra acabada de descubrir. Acto seguido, ascenderon todos pola costa das Corvaceiras e entraron na cidade pola porta de San Domingos, onde foron recibidos polo alcalde, o xuíz e o Nuncio arcebispal con xesto amigábel, xa que non se dexergaba neles intención de derramar sangue.
Vinte días permaneceron en Pontevedra, aloxados en tendas de pel repartidas en diversas prazas para certificaren a conquista da cidade. Nese tempo, en dificultosas conversas, púidose coñecer que pertencían a unha raza que se chamaba a si mesma azteca, aínda que os mariñeiros do continxente abranguían diversas nacionalidades: apaches, síoux, maias, toltecas, tarahumaras...; que proviñan dun continente situado a tres lúas de navegación seguindo a rota do Sol; e que traían a misión de mercar as sedas, especies e ourivarías orientais que eran tan apreciadas nas súas terras, para o cal ofrecían en troco animais e plantas que portaban nos barcos así como mostras das súas artesanías tradicionais.
Ante a negativa dos comerciantes pontevedreses a entregarlles sardiñas da ría e viño do Ribeiro a cambio de papagaios, cacahuetes e colares de barro, os aztecas decidiron emprender a colonización daquelas terras para sometelas ao dominio do seu emperador Teoklistlán, o señor das tormentas e as colleitas. Daquela, deixaron a metade dos guerreiros para vixiar o territorio xa conquistado e os demais embarcaron de regreso para daren noticia do achado daquel continente perdido no outro cabo do mundo e volver axiña con reforzos.
Mais o proxecto de Conquista do Vello Mundo demorouse moito tempo, seguramente por causa da nugalla xeral que provoca a atmosfera caribeña. E os guerreiros que deixaron en Pontevedra non tardaron en falecer, consumidos pola vertixe do ritmo de vida europeo. Só un deles, que exercía de astrónomo e xeógrafo, viviu o tempo suficiente para que se fixase nel certo experimentado navegante que estaba moi interesado en coñecer a rota que seguira desde aquelas terras que ben podían ser as desexadas Indias. Velaí como Cristóbal Colón coñeceu na nosa cidade o segredo que lle fixo planear a súa histórica viaxe e chegar alá antes de que Teoklistlán acabase de armar a súa flota conquistadora.
Ese breve período de tres semanas no que o emperador azteca se enseñorou de Pontevedra, un feito que puido ser o inicio dunha historia completamente distinta á que coñecemos, non foi recollido en ningunha crónica oficial europea, pois considerouse un mal soño do que había que espertar canto antes. Mais, como se dixo, quedou constancia suficiente en vellos documentos americanos, que foron reproducidos e referendados por sucesivos historiadores.
Porén, quedounos a modo de lembranza unha imaxe en pedra encargada daquela polo Gremio de Mareantes. Tratábase dun grupo escultórico, seguramente da autoría do propio Cornelis de Holanda, que representaba media ducia daqueles indios co seu xefe á fronte. A obra ía ser destinada á fachada principal da basílica de Santa María, como mostra do cosmopolitismo da Pontevedra daqueles anos; mais as autoridades eclesiásticas, dubidosas do efecto que produciría nos fieis a mestura de imaxes pías con outras pagás, influíron para que se modificase o proxecto, co resultado que coñecemos. A imaxe, que permaneceu perdida durante anos, foi descuberta recentemente como elemento decorativo nun chalé da ría da Arousa.